Nghê là một linh vật hư cấu được sản sinh trong văn hóa của người Việt xưa. Bắt nguốn từ một con vật quen thuộc trong đời sống của cư dân nông nghiệp lúa nước là chó dữ rồi đến hình tượng con chó đá được tạc đơn giản dựng ở cổng các công trình kiến trúc của làng xã, trải qua quá trình biến đổi giao lưu tiếp xúc văn hóa với văn minh Trung Hoa và Ấn Độ cùng với sự sáng tạo và ước nguyện của người dân, nghê đã được linh thiêng hóa, trở thành một linh vật biểu tượng có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt từ truyền thống đến hiện đại.
Bảo tàng tỉnh Nam Định hiện đang lưu giữ và trưng bày sưu tập tượng linh vật nghê với 36 hiện vật được sưu tầm chủ yếu trên địa bàn tỉnh, có niên đại từ thời Trần (thế kỷ XIII - XIV) đến thời Nguyễn (thế kỷ XIX - XX), được làm từ các chất liệu: gỗ, gốm, đồng và đá. Tượng nghê được tạo tác theo hai loại hình là nghê thờ và nghê trong trang trí kiến trúc; với bốn biểu hiện khác nhau là long nghê, sư tử nghê, khuyển nghê và kỳ lân nghê. Bằng sự tưởng tượng, sáng tạo với những ước nguyện về một biểu tượng vật linh, cùng với kỹ thuật chạm khắc tinh tế, nghệ nhân xưa đã tạo ra nhiều hình tượng nghê với chất liệu, hình dáng, tư thế phong phú, đa dạng. Ở chúng toát lên một vẻ đẹp với sự hiền lành, gần gũi nhưng cũng ẩn chứa một sức mạnh mang yếu tố tâm linh.
Phần lớn tượng linh vật nghê trong sưu tập đã được giới thiệu tới công chúng tại nhiều tỉnh, thành trong cả nước thông qua cuộc triển lãm “Hình tượng sư tử và nghê trong nghệ thuật điêu khắc cổ Việt Nam” do Bảo tàng tỉnh Nam Định phối hợp với Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tổ chức năm 2014, 2015. Với sưu tập này, Bảo tàng hy vọng góp phần tuyên truyền, giới thiệu giúp công chúng hiểu hơn về vẻ đẹp, ý nghĩa, giá trị của Nghê - linh vật từ lâu đã là biểu tượng cho nét đẹp và văn hóa của Việt Nam. Đồng thời giúp công chúng có cơ sở khoa học để phân biệt với tượng linh vật ngoại lai, từ đó nâng cao nhận thức trong việc gìn giữ, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa truyền thống, bài trừ những sản phẩm văn hoá không phù hợp với thuần phong mỹ tục của dân tộc ta. Qua đây cũng mong muốn giới thiệu một số mẫu linh vật thuần Việt để các nghệ nhân làng nghề tham khảo chế tác những mẫu linh vật mới phù hợp với văn hóa Việt Nam nhưng vẫn đáp ứng được nhu cầu thị hiếu của người tiêu dùng hiện nay.

Nguyễn Thị Thu Hường
Phó Trưởng phòng Trưng bày, Tuyên truyền và Giáo dục

Một số hình ảnh về sưu tập tượng linh vật nghê:

Tượng long nghê, gỗ, TK XVII - XVIII


Tượng kỳ lân nghê, gỗ, TK XVII - XVIII


Tượng sư tử nghê, gốm, TK XVII - XVIII


Tượng khuyển nghê, đồng, TK XVII - XVIII